Imam Ebu Mansur El-Maturidi

Maturidinjte

Nga: Muhammed Ebu Zehre

Gjeneza e Maturidiut eshte Muhammed Bin Muhammed Bin Mahmud, i njohur me Ebi Mensur El-Maturidi, i lindur ne Maturid, vend ne Samarkand, te Transoksianise. Ka vdekur ne vitin 333 sipas hixhretit pejgamberik. Ka studiuar ne kater dekadat e fundit te shekullit te trete hixhri, do te thote ne kohen kur mu'tezileja kishte ngjallur hidherimin e popullit. Denoncimet e tij ndaj mu'teziles, ishin nje shperblim kunder tyre, ngase ata (mu'tezilet) i kishin poshteruar juristet islam (fukahate) dhe hadithologet (muhad-dithinet), ne pjesen e pare te po te njejtit shekull.

Ditelindja e tij nuk dihet ne menyre te sakte, por si me i perafert merret mesi i shekullit te trete (hixhri). Eshte vertetuar ne menyre te prere, se shkencat e fikhut hanefi dhe kelamin (shkencen mbi besimin) i ka mesuar nga Nasru Bin Jahja El-Behli, i cili ka vdekur ne vitin 268 hixhri.

Qytetet e Transoksanise ishin vende te diskutimeve dhe debateve ne fushen e jurisprudences islame (fikhut) dhe ne bazat e saj (usuli fikh). Keto diskutime me karakter fikhor, zhvilloheshin ndermjet hanefinjve dhe shafinjve. E mira e ketyre ishte, se ato i jepnin gjalleri diskutimeve ne xhami te ndryshme.

Pasiqe dakordimi mes juristeve islam dhe hadithologeve, ne njeren ane dhe mu'tezileve, ne anen tjeter, ishte i pamundur per shume ceshtje fetare, diskutimet filluan te zhvillohen edhe ne shkencen e kelamit (ilmul-kelam), me te njejten forme sic zhvilloheshin ne shkencen e fikhut dhe te usulit. Maturidiu jetoi ne kohen e kesaj arene, ku konkurrenca e mendimeve ishte mbi bazen e konkludimeve te mendimit dhe arsyes dhe se ai i perkiste medh'hebit Hanefi.

Keshtu, ai shkroi disa studime ne shkencen e fikhut dhe te usuli fikhut, sikurse qe shkroi studime ne Usulid-din (akaidologji). Ne keto studime, i ka diskutuar qendrimet e juristeve islam dhe te hadithologeve, mirepo me nje metode tjeter nga ajo e Esh'ariut, edhe pse ne disa prej konkludimeve e ka inkuadruar qasjen e tij, por gjithsesi jo ne te gjitha sikurse kete do ta sqarojme ne vijim, me ndihmen e Allahut te Madheruar.

Pjesa dermuese e dijetareve te medh'hebit hanefi, vertetojne se Imam Maturidiu eshte pajtuar me imam Ebu Hanifen r.a., ne konkluzionet e shkences se akaidologjise (Usulid-dinit), ku Ebu Hanife r.a. kishte disa studime ne kete fushe. Bile, aq shume kishte perparuar ne kete shkence sa qe behej me gisht kah ai, sic tregohet kjo se vete ai e ka thene kete. Ai (Ebu Hanife) pati bere me se 22 udhetime deri ne Basra, ashtu sic permendin transmetuesit, per te diskutuar ne ceshtjet e akaidit. Keto, qe te gjitha paten ndodhur deri ne periudhen kur Ebu Hanife u fokusua plotesisht ne studimin e ceshtjeve te fikhut. Megjithekete, behet e ditur se ai nuk ka mundur t'i nderprese studimet e hershme, vecanerisht kur provokimet mendore ne kohen e tij, ishin ato qe nuk e linin te qete asnje dijetar te mirefillte, qe synonte diferencimin e besimit islam nga pikepamjet devijuese te zindikeve (te dalureve nga feja) dhe te tjereve.

Keshtu, ne shkencen e akaidologjise, nga Ebu Hanife r.a. jane transmetuar disa trajtesa jo shume te medha (risale), te cilat vleresohen te rendesishme per nga aspekti i parimeve dhe permbajtjes se tyre, ndersa autentike nga aspekti i pozites se Ebu Hanifes si autor, pavaresisht se trajtesat dhe vete autori jane objekt i diskutimeve ndermjet dijetareve.

Prej ketyre studimeve eshte "El-Fikhu'l Ekber", "El-Fikhu'l Ebsat", "Risaletu Ebi Hanifete ila Uthman El-Betij", "Vesijjetuhu-Testamenti i tij", kenaqesisa e Allahut qofte mbi te, ndaj nxenesit te tij Jusuf Bin Halid Es-Semitij, "Kitabu'l Ilmi berr-rren we bahren we sherkan we garben we bud'den we kurben".

Duke marre parasysh gjithe permbajtjen e ketyre trajtesave, rezulton nje mendim i qendrueshem ne vetvete,, per te gjitha ato ceshtje qe transmetohen nga shkenca e Kelamit, sikurse jane: cilesite (e Allahut); realiteti i imanit; pastaj nese njohja e Allahut te Madheruar eshte e obligueshme nga arsyeja apo nga sheriati (shpallja); veprat, a e permbajne te miren dhe te keqen nga aspekti qeniesor i tyre; vepra e njeriut dhe percaktimi i relacioneve te saj ndodh nga fuqia e robit pa i bere kontradikte pushtetit te Allahut te Madheruar, qe eshte mbi te gjitha krijesat mbare; kadaja (ekzekutimi sipas percaktimit te paraqene) dhe kaderi (percaktimi i paraqene), dhe te tjera.

Ne kete kontekstm, korrektura shkencore verteton se ndermjet pikepamjeve te Imam Ebu Hanifes-kryejurist i Irakut, dhe pikepamjeve te Ebu Mensur El-Maturidiu, qe i ka deklaruar ne librat e tij, ekziston nje bashkim ne shumicen e parimeve. Per kete shkak, dijetaret islam kane deklaruar se pikepamjet e Ebu Hanifes jane bazamenti kryesor, nga i cili jane profelizuar pikepamjet e Maturidiut. Dijetaret e Irakut dhe te Shamit dhe disa vendeve te tjera i kane kushtuar me teper kujdes profilizmit te pikepamjeve fikhore te Ebu Hanifes, derisa nuk i kane kushtuar aq shume kujdes studimit te pikepamjeve akaidore, duke u mjaftuar nga ajo qe ishte perhapur ne mesin e tyre nga pikepamjet e juristeve islam dhe hadithologeve, ne fillim, dhe nga pikepamjet e esh'arinjve me vone. Nga ana tjeter, dijetaret qe vinin nga Transoksania, krahas kujdesit per profilizmet fikhore, i kishin kushtuar kujdes te vecante studimit te pikepamjeve akaidore te Ebu Hanifes, duke i analizuar, sqaruar dhe duke i vertetuar me argumente dhe krahasime logjike.

Prandaj, Imam Maturidiu nuk na le neve qe ta inspektojme ate apo ta hulumtojme nivelin e lidhjeve te pikepamjeve te tij me pikepamjet e Ebu Hanifes, sepse kete ai vet e verteton, perderisa e ka bere transmetimin e veprave te Ebu Hanifes: "El-Fikhul-Ebsat"; "Risaletuhu ila El-Betij; "El-Alim wel Muteal-lim; dhe "Vesijjetuhu lijusuf bin Halid. Keto vepra, Maturidiu i ka transmetuar nga dijetaret (mesuesit) e tij: Ebi Nasr Ahmed Bin El-Abbas, Ahmed Bin Is'hak El-Xhurxhani, Nasr Bin Jahja El-Belhi, ndersa keta i kane transmetuar keto vepra nga Ebi Sulejman Musa El-Xhurxhani, ndersa ky nga mesuesi i tij Muhammed Bin El-Hasen Esh-Shejbanij, kenaqesia e Allahut qofte mbi te.

Autor i vepres "Isharatu'l-meram" ne fund te ketij senedi (vargut zinxhiror te transmetuesve) thote: Maturidiu keto parime i ka vertetuar ne librat e tij me argumente te prera, dhe i ka perkryer prefilizimet (e parimeve) me argumente te shkelqyera bindese.

Dijetari yne, tani i meshiruar (i vdekur), Zahid El-Kevtheriu ne parathenien e librit "Isharatul-meram" thote:

"Qytetet (vendet) e Transoksanise, kane qene te pastra nga elementet e ndjekjes se pasioneve dhe nga bid'atet (risite ne fe), nderkohe qe tek ata njerez ka dominuar Sunneti pa kurrfare polemizimi. Kjo fryme e sunnetit eshte transmetuar gjenerate pas gjenerate, deri ne kohen kur ne kete vend do te vije imami i Sunnetit , Ebu Mensur Muhammed El-Maturidiu, i njohur me epitetin "Imami/prijesi i udhezimit te drejte", i cili u perkushtua ne vertetimin shkencor te ceshtjeve te tyre (traktateve te Ebu Hanifes) dhe ne ekzaminimin e argumenteve ne te cilat jane mbeshtetur ato. Shkrimet e tij i pelqyen, sidomos ata qe pelqejne nderlidhjen mes racionales dhe tradicionales.

Sipas kesaj, behet e qarte se Ebu Mensur El-Maturidiu studimet e tij i orientoi ne shkencen e akaidit, rreth asaj qe permbajne keto studime te Ebu Hanifes te transmetuar nga ai, te cilat i verifikoi, ndersa i refuzoi ato pjese qe konsiderohen se nuk u perkasin atyre. Konkluzionet e sheriatit, ai i vertetonte me ane te atgumenteve mendore-logjike dhe me argumente te qarta, te cilat nuk permbajne kurrfare dyshimi.

Keshtu, per nga tematika, te cilat i ka shtruar per stutim te tyre, ai ka shkruar libra te shumta. Prej tyre: "Kitabu te'vilil Kur'an", "Kitabu Me'hadhish-sherai'i", "Kitabul-Xhedeli", "Kitabul-usuli fi usulid-din", "Kitabul-Mekalati fil-kelam", "Kitabut-tewhid", libri "Red-du evaili'l edil-leti lil-Ka'bij", libri "Red-du tehdhibil-xhedeli lil'Ka'bijj", "Kitabu red-dil-usulil-hamseti li Ebi Muhammed El-Bahilijj", "Red-du Kitabil-imameti li ba'di er-rrevafida" dhe "Er-rred-du ale'l-keramitati".

Disa dijetare, Imam Maturidiut ia atribuojne se e ka bere dhe nje komentim ndaj vepres "El-Fikhul-Ekber" te Imam Ebu Hanifes, kenaqesia e Allahut qofte mbi te. Mirepo, sipas verifikimit shkencor, vertetohet se ky koment i perket Ebu El-Lejth Es-Semarkandit, i njohur si fekih (jurist) hanefi.