Pozita e Imam Ebu Jusufit, Muhammedit dhe Zuferit r.h. në medhhebin hanefi

Pozita e Imam Ebu Jusufit, Muhammedit dhe Zuferit r.h. në medhhebin hanefi

Imam Muhammed Zahid Keutheri

Imam Ebu Jusufi, Muhammed Ibën Hasani dhe Zufer Ibën Hudhejli kanë pasur mospajtime me Imam Ebu Hanifen edhe në çështje bazë-usul[1] edhe në çështje sekondare (mesele fikhu), ashtu siç kuptohet qartë nga veprat e medhhebit hanefi si në Usul (Usul Fikh) ashtu edhe në Fikh, por edhe përkrah kësaj, qëndrimet e tyre janë regjistruar në veprat e medhhebit bashkë me qëndrimet e Ebu Hanifes dhe të gjitha këto qëndrime llogariten si medhhebi i Ebu Hanifes edhe pas gjithë këtij mospajtimi mes qëndrimeve të tyre, madje në këto vepra thuhet se fetvaja herë është sipas mendimit të Ebu Hanifes e herë tjetër është sipas qëndrimit të ndonjërit prej nxënësve të tij. Kjo çështje u bë aq problematike, saqë Emiri i Mekkes Esh- Sherif Sa’d Ibn Zejd r.h. në muajin sha’ban të vitit 1105 H pyeti: Ç’qëndrim keni lidhur me medhhebin e Ebu Hanifes dhe nxënësve[2] të tij, Ebu Jusufit dhe Muhammedit? Ata, që të tre janë muxhtehidë[3] që nxjerrin hukmet (dispozitat) nga 4 bazat (burimet) e fesë: Kur’ani, Sunneti, Ixhma’i e Kijasi dhe secili prej tyre ka qëndrime të vetat të pavarura nga tjetri në çështjet e njëjta të sheriatit, si pra, atëherë i konsideroni këto tre medhhebe si një medhheb të vetëm dhe thoni se tërë kjo është medhhebi i Ebu Hanifes, si e quani hanefij atë që ndjek Ebu Jusufin dhe Muhammedin, kur hanefi duhet të quhet vetëm ai që e ndjek Ebu Hanifen?!
Kësaj pyetjeje, iu përgjigj një nga fukahatë hanefi të kohës, Shejh Abdulganij Nabulsi në një traktat që e quajti: “El Xhevabush-Sherif lil – hadretish- Sherife fi enne Medhheb Ebi Jusuf ve Muhammed huve Medhheb Ebi Hanife”, “Përgjigja e ndershme, për zotëriun e ndershëm, lidhur me atë se medhhebi i Ebu Jusufit dhe Muhammedit është medhhebi i Ebu Hanifes”, në të cilin e ka paraqitur qëndrimin e tij nga i cili konkludohet se qëndrimet e nxënësve të Ebu Hanifes janë transmetime nga Ebu Hanifeja, prandaj edhe këto mund të llogartien si qëndrime të vetë Ebu Hanifes, kështuqë llogartija e tyre si medhheb i Ebu Hanifes është me vend.

Dhe këtë qëndrim e mbështet në disa thënie që transmetohen prej dy imamëve (Ebu Jusufit dhe Muhammedit) lidhur me këtë çështje, por ky qëndrim s’është i mirë edhe pse e ka pëlqyer atë Ibën Abidini, sepse mbështetet në qëndrimin e Vezir Ibn Kemal Pashës, që kur i klasifikon gjeneratat e fukahave, thotë se dy nxënësit nuk e kundërshtojnë imam Ebu Hanifen në çështje të usulit[4], por ky qëndrim është në kundërshtim me realitetin sepse ata të dy kanë mospajtime të bazuara në argumente me imamin në shumë mesele, edhe në usul edhe në fikh, ashtu siç kanë mospajtime mes vete muxhtehidët mutllakë (absolut)[5] . Prandaj, mos i llogarisësh nxënësit e imamit si muxhtehidë mutllak është në kundërshtim me të vërtetën dhe realitetin, pasiqë edhepse ata të dy e kanë ruajtur përkatësinë ndaj medhhebit të imamit dhe e kanë qujatur veten me emrin e tij (d.m.th. janë thirrur si hanefi Shën.përkth.), në të vërtetë termi “Medhhebi Hanefi” është term me të cilin emërtohet tërësia e qëndrimeve të të gjithëve së bashku, edhe imamit edhe nxënësve të tij, pra “medhhebi hanefi” është fikhu (qëndrimet juridike) i një grupi dijetarësh që e përcjellin atë nga një grup tjetër. E përdorimi i termeve është çësthje që s’ka diksutim.[6]

Kështu, çdo qëndrim, i cilitdo qoftë prej tyre vjen nga një muxhtehidi mutllak, që e ndjek argumetin e vet, pra dy nxënësit Ebu Jusufi dhe Muhammedi pajtohen me imam Ebu Hanifen në çështjet që përputhet kuptimi i tyre i argumenteve me kuptimin e imamit, pra pajtohen sepse ixhtihadet e tyre pajtohen, e jo sepse e bëjnë teklid[7] atë, prandaj edhe e kundërshtojnë imamin në çështjet që ata e kuptojnë argumentin ndryshe nga ç’e ka kuptuar ai. Pra, fakti që ata pajtohen ne disa çështje nuk është argument se ata e bëjnë teklid imamin, por dëshmon se të dy palët i kanë kuptuar argumentet njëjtë, përndryshe nëse s’do të ishte kështu atëherë s’do të kishte asnjë muxhtehid mutllak në botë sepse shumica e muxhtehidëve pajtohen mes vete në shumicën e meseleve.

Ajo që e ka nxitur këtë pretendim se të gjitha këto qëndrime janë të Ebu Hanifes r.h. është metoda se si Ebu Hanifeja ua mësonte nxënësve të tij fikhun dhe formën e argumentimit, sepse ai ua paraqiste një qëndrim të mundshëm për një çështje dhe e argumentonte atë, pastaj i paraqiste vërejtjet ndaj këtij mendimi duke ia rrëzuar argumentet dhe e përzgjidhte mendimin e dytë, të cilin e argumentonte me argumente të tjera, që më pas sërish edhe këtë mendim ta hedhë poshtë duke zgjedhur një mendim të tretë me argumente të reja. E gjithë kjo, me qëllim që t’i mësojë nxënësit e tij se si ta shtjellojnë meselen hap pas hapi derisa në fund të analizës të arrijnë në një hukm të caktuar, pasi të kenë shoshitur të gjitha alternativat dhe të regjistrohet ky mendim përfundimtar ne divanin (regjistrin) e meseleve të analizuara dhe qartësuara. Dhe në këtë proces dikush prej nxënësve përcaktohej për ndonjë qëndrim tjetër dhe jo për atë përfundimtarin, pasi sipas ixhtihadit të tij personal ky është qëndrimi i drejtë, kështu qëndrimi që zgjodhi ky nxënës në një aspekt është qëndrimi i tij, por nga ana tjetër është edhe qëndrim i Ebu Hanifes sepse ai është i pari që e ka paraqitur dhe argumentuar këtë alternativë, edhepse në fund është përcaktuar për një qëndrim tjetër.

Këtë e vërteton rrëfimi që e përcjell Ibën Ebi Avvami nga Muhammed Ibën Ahmed Ibën Hammadi, e ky nga Muhammed Ibën Shuxha’i, që thotë: e kam dëgjuar Hasen Ibën Ebi Malikun, Abbas Ibnu’l-Velidin, Bishr Ibnu’l-Velidin dhe Ebu Ali Er-Razin të thonë: Ebu Jusufi ka thënë: “Ç’do qëndrim imi që është në kundërshtim me qëndrimin e Ebu Hanifes, në fakt është një nga qëndrimet e tij, që e ka thënë vetë ai, por që më pas e ka lënë dhe është përcaktuar për ndonjë qëndrim tjetër.”.

Përcjell Kurdiu prej Nejsaburiut se: Ismaili i biri i Hammadit, të birit të Imam Ebu Hanifes e vizitoi Ebu Jusufin gjatë kohës kur ky e ushtronte detyrën e kadiut (gjykatësit) dhe duke qenë ai aty, erdhën dy njerëz që kishin rënë në konflikt dhe kur erdhi koha e dhënies së vendimit, Ebu Jusufi gjykoi sipas qëndrimit të imamit (Ebu Hanifes).
            – Ti e kundërshtoje Imamin në këtë çështje (derisa ishte gjallë)! – i tha Ismaili.

- E kundërshtonim që t’ia nxjerrim diturinë e fshehur, por kur të vijë koha e gjykimit, nuk ngritet dot qëndrimi ynë mbi qëndrimin e shejhut (Imam Ebu Hanifes). – ia ktheu Ebu Jusufi.
Ngjashëm më këtë rrëfehet të ketë thënë edhe Muhammed Ibn Hasani.

Ndërsa Ibën Ebi’l – Avvami përcjell prej Ibrahim Ibën Ahmed Ibën Sehlit, e ky prej Kasim Ibën Gusanit që përcjell prej babait të tij nga Ebu Sulejman Xhuzxhani se Muhammed Ibën Hasani ka thënë: “Njëherë kur Ebu Hanifeja shkoi në Bagdad, u mblodhën nxënësit e tij të gjithë, përfshirë edhe Ebu Jusufin, Zuferin, Esed Ibën Amrin dhe të gjtithë nxënësit e tij të hershëm që ishin fukaha dhe e studiuan një mesele të cilën e argumentuan me agrumente të zgjedhura me kujdes, pastaj thanë: do ta pyesim Ebu Hanifen menjëherë sapo të arrijë, dhe posa arriti, meseleja e parë për të cilën e pyetën ishte kjo, por Imami iu përgjigj ndryshe nga përgjgja e tyre. Atëherë, nga çdo anë e hallkës i thirrën: T’i ka turbullluar gjërat gurbeti o Ebu Hanife!
– Ngadalë, ngadalë! – ua ktheu ai, pse, ju ç‘qëndrim keni?

-S’është ky qëndrimi i saktë. – i thanë.

- Me apo pa argument? – i pyeti Imami.

- Me argument, po si. – ia kthyen. Atëherë Imami u tha: m’i tregoni argumentet tuaja! Pastaj diskutoi me ta dhe i mundi me argumentet e tij derisa i bëri që të ndryshojnë mendim dhe e pranuan se kishin gabuar, sepse qëndrimi i tij ishte i sakti.

- E kuptuat tani? –i pyeti.

- Po – i thanë.

- Ç’do të thoshit, – vazhdoi Imami, sikur dikush të pretendonte se qëndrimi i juaj i parë është i sakti dhe jo ky?
– S’ka mundësi – thanë, ky qëndrim është i sakti sipas argumenteve. Por, ai sërish filloi të diskutojë me ta derisa i bëri të heqin dorë edhe nga ky qëndrim. Atëherë ata i thanë: Na bërë padrejtësi o Ebu Hanife, ne paskëshim pasur të drejtë që në fillim.
-Po sikur dikush të pretendojë se edhe ky qëndrim edhe qëndrimi juaj i parë, që të dy janë të gabuar dhe se qëndrimi i saktë është një mendim i tretë? – i pyeti Imami.
– Kjo është e pamundur. – iu përgjigjën.

            -Dëgjoni!- tha Imami, dhe paramendoi një qëndrim të tretë dhe debatoi me ta derisa u bindën se ky është i sakti. Atëherë iu drejtuan dhe i thanë: Na mëso o Ebu Hanife, cili është qëndrimi saktë? Ebu Hanifeja u tha: Qëndrimi i saktë është qëndrimi i parë me të cilin ju përgjigja kur më pyëtët, ndërsa shkaku pse ai është i zgjedhuri është ky e ky e ky… dhe dijeni se kjo çështje ka vetëm këto 3 alternativa, e secila prej tyre ka mbështetje në fikh, ndërsa i saktë është është ky që ju thashë, punoni me të dhe refuzoni qëndrimet tjera!“
           Kështu pra, ua mësonte Ebu Hanifeja nxënësve të tij fikhun dhe i ushtronte që ta zhvillojnë aftësinë e përdorimit të tij. Imami është prej atyre që i paraqesin të gjitha alternativat e mundshme në një mesele, pastaj dikujt prej nxënësve të tij i duket një qëndrim më i qëlluar, e dikujt tjetër një qëndrim tjetër, por ai që i ka parashtruar në fillim të gjithë këto alternativa është vetë imami, prandaj shumica e meseleve diskutabile (ku imami dhe nxënësit e tij kanë qëndrime të ndryshme shën.përkth.) janë të llojit që vetë imami ua ka paraqitur nxënësve të tij të gjitha alternativat, për këtë shkak s’ka ndonjë pengesë që të quhen edhe meselet e Ebu Jusufit dhe Muhammedit si “Medhheb Hanefi”, duke e pasur parasysh se shumica e tyre janë të nxitura nga Ebu Hanifeja, ashtu siç konsiderohet në hadithin e ndershëm se “ Haxhi është Arafati”. (d.m.th. lejohet t’i konsiderosh të gjitha meselet e Ebu Jusufit dhe Muhammedit si medhheb te Ebu Hanifes pasi shumica janë mendime që ua ka sugjeruar Imami, siç u sqarua, edhe pse ka edhe mesele që janë vërtet kundërshtime të nxënësve të Imamit. Ndërsa mbështetja përse lejohet të quhen të gjitha këto si medhheb i Ebu Hanifes është se edhe Pejgamberi a.s. i ka emërtuar gjërat sipas asaj që është shumicë ose është më e rëndësishme. Ai ka thënë së haxh është vetë arafati, jo sepse në haxh s’ka farze tjera përveç arafatit, por sepse arafati është shtylla më e rëndësishme se të gjitha, saqë vlen të quhet se është vetë haxhi. Edhe në rastin tonë, shumica e qëndrimeve të nxënësve të Imam Ebu Hanifes ka qenë e inicuar dhe nxitur nga vetë imami, prandaj mund të gjitha të llogariten si medhheb dhe qëndrime të tij. shën.përkth.)
Ibn Ebi Avvami tranmeton poashtu edhe nga Muhammed Ibën Ahmed Ibën Hammadi, e ky prej Ibën Shuxha’it, ky prej Hasan Ibën Ebi Malikut, se e ka dëgjuar Ebu Jusufin të thotë: “Kur i parashtrohej Ebu Hanifes ndonjë çështje e caktuar, na pyeste: Ç’hadithesh dini për këtë çështje? Dhe pasi ia tregonim hadithet që dinim dhe zgjidhjet që kishim, i tregonte edhe ai hadithet që i dinte vetë dhe qëndrimin e tij, pastaj nëse shumica e transmetimeve e mbështesnin ndonjërin qëndrim, gjykonte me shumicën, ndërsa kur transmetimet ishin të përafërta ose të barabarta, atëherë e studionte çështjen (në aspekt të fikhut) dhe zgjidhte njërin qëndrim.”

Ai u thoshte vazhdimisht shokëve të tij: “Nuk i lejohet askujt prej jush të mbaj një qëndrim timin (për një çështje) pa e ditur se nga e kam nxjerrë këtë qëndrim” (bazuar në cilat argumente kam ardhur deri te ky qëndrim shën.përkth.).
Është kjo metodologji, metodologjia që ka mbushur botën me fikh e zhytje (në kuptimet e burimeve të Sheriatit), por jo të gjithë fukahatë kanë qenë kaq zemërgjerë si këta (Ebu Hanifeja dhe shokët e tij) që të durojnë që vazhdimisht të debatojnë në këtë formë për çdo çështje, në fakt shumica janë mjaftuar me diktimin e mendimeve të tyre, pa diskutime në shumicën e rasteve dhe janë përgigjur vetëm për çështjet dhe ndodhitë që kanë ndodhur në realitet (e jo si Imam Ebu Hanifeja që ka studiuar edhe çështje hipotetike që nuk kanë ndodhur ende, për t’i gjetur zgjidhjet e tyre), për dallim prej Imam Shafiiut që piu prej të dy burimeve, atij të Hixhazit dhe atij te Irakut (bashkoi të dy metodat e studimit të çështjeve fikhore, atë të Hixhazit me atë të Irakut) dhe i pranonte diskutimet me zemergjerësi, prandaj e mbushi botën me mesele hipotetike (të paramenduara) dhe i shërbeu zhvillimit të fikhut.

Secili ka drejtimin, metodën që e ndjek, Allahu i shpërbleftë dhe qoftë i kënaqur me të gjithë për mirësinë që e bënë duke kontribuar që fikhu të arrijë pjekurinë si shkencë.
P.S. Pra, qëndrimi përfundimtar i Imam Keutheriut është se edhe nxënësit e Imam Ebu Hanifes r.h. janë muxhtehidë mutllak dhe se “Medhheb Hanefi” konsiderohen qëndrimet fikhore të të gjithëve së bashku, pra “Medhhebi Hanefi” është shkollë juridike islame e mbështetur në mësimet e këtij grupi fukahashë (juristësh islamë) dhe jo vetëm në qëndrimet e Imam Ebu Hanifes r.h., ndërsa qëndrimi se nxënësit e imamit nuk janë muxhtehidë mutllak (apsolut), por janë vetëm muxhtehidë brenda medhhebit të Imam Ebu Hanifes r.h. është i gabuar ashtu siç tha vetë imami më lartë.
Shkurt ,qëndrimi i Imam Keutheriut kuptohet shumë qartë nga vetë fjalët e tij të lartëpërmendura kur e komenton përgjigjën e Imam Abdul Gani Nabulsit r.h., që i citojmë edhe një herë në vend të përmbylljes:
“Dhe këtë qëndrim e mbështet në disa thënie që transmetohen prej dy imamëve (Ebu Jusufit dhe Muhammedit) lidhur me këtë çështje, por ky qëndrim s’është i mirë edhe pse e ka pëlqyer atë Ibën Abidini, sepse mbështetet në qëndrimin e Vezir Ibn Kemal Pashës, që kur i klasifikon gjeneratat e fukahave, thotë se dy nxënësit nuk e kundërshtojnë imam Ebu Hanifen në çështje të usulit, por ky qëndrim është në kundërshtim me realitetin sepse ata të dy kanë mospajtime të bazuara në argumente me imamin në shumë mesele, edhe në usul edhe në fikh, ashtu siç kanë mospajtime mes vete muxhtehidët mutllakë (absolut) . Prandaj, mos i llogarisësh nxënësit e imamit si muxhtehidë mutllak është në kundërshtim me të vërtetën dhe realitetin, pasiqë edhepse ata të dy e kanë ruajtur përkatësinë ndaj medhhebit të imamit dhe e kanë qujatur veten me emrin e tij (d.m.th. janë thirrur si hanefi Shën.përkth.), në të vërtetë termi “Medhhebi Hanefi” është term me të cilin emërtohet tërësia e qëndrimeve të të gjithëve së bashku, edhe imamit edhe nxënësve të tij, pra “medhhebi hanefi” është fikhu (qëndrimet juridike) i një grupi dijetarësh që e përcjellin atë nga një grup tjetër. E përdorimi i termeve është çësthje që s’ka diksutim.” Shënim i përkthyesit.
            Shkëputur nga vepra biografike kushtuar jetës dhe veprës së Imam Ebu Jusufit r.h. të titulluar: “Husnu’t-Tekadi fi Sireti Ebi Jusuf El-Kadi”; fq. 66-7.; Botuar nga: El-Mektebetu’l – Ez’herije li’t-turath; pa vit botimi.

           Përktheu: Ensar Sinani

______________________

[1] Usuli Fikhu është shkenca që studion burimet e sheriatit dhe vendos rregulla dhe parime për nxjerrjen e hukmeve (dispozitave) të sheriatit prej këtyre burimeve, si dhe rregullat që duhet t’i plotësojë personi që i nxjerr këto dispozita. Prandaj këto parime quhen “usul” (ar. أُصُولٌ ), që d.m.th. rrënjët ose bazat, pasi janë baza në të cilën mbështetet procesi i nxjerrjes së dipozitës së një çështjeje, ndërsa shkenca e fikhut është shkenca që merret me dispozitat e sheriatit lidhur me veprat e njeriut, dispozita këto të përfituara nga argumentet specifike të sheriatit, prandaj çështjet specifike të fikhut si namazi p.sh. dispozita e të cilave nxirret duke i aplikuar regullat e usulit në argumentin specifik të sheriatit (ajetin ose hadithin) quhen “ furu’ ” (ar. فُرُوعٌ )që d.m.th. degë ose çësthje sekondare sepse arritja deri tek zgjidhja e tyre varet nga rregullat e usulit dhe aplikimi i tyre. Shënim i përkthyesit.

[2] Në arabisht është përdorur fjala “صَاحِبٌ – sahib”, që do të thotë shoqërues, shok dhe më këtë term quhen nxënësit e Imam Ebu Hanifes sepse ata e kanë shoqëruar atë vazhdimisht për të marrë mësim prej tij, por në përkthim do ta përdor termin nxënës, pasi e shoh si më të përshtashëm si term. Sh,P..

[3] Muxhtehid quhet personi që në bazë të aftësive dhe njohurive që ka fituar është në gjendje që të nxjerr hukmet e sheriatit nga burimet e tij dhe nëse e bën këtë në bazë të parimeve (usulit) që ai vet i ka përcaktuar, atëherë ky quhet muxhtehid mutllak (ar. مُجْتَهِدٌ مُطْلَقٌ;shq. absolut, i pakufizuar), ndërsa nëse i nxjerr dispozitat e sheriatit në bazë të parimeve (usulit) që dikush tjetër para tij i ka vendosur, atëherë ky quhet muxhtehid mukajjed (ar. مُجْتَهِدٌ مُقَيَّدٌ ; shq. i kufizuar, i varur) sepse ai kufizohet në këtë process me rregullat e dikujt tjetër, ose quhet muxhtehid fi’l medhheb (ar. مُجْتَهِدٌ فِي الْمَذْهَبِ), që d.t.th. muxhtehid në medhheb, sepse ai kufizohet me shkollën-medhhebin e dikujt tjetër dhe e zhvillon atë. Shën. përkth.

[4] Shih fusnotën 1!

[5] Shih fusnotën 4!

[6] Ç’do dijetar ka të drejtë që kur përcakton terminologjinë e tij, t’i emërtojë sendet me termet që ai dëshiron dhe kjo nuk është çështje që pranon diskutim. Në këtë rast nëse Imam Ebu Jusufi, Muhammedi dhe të tjerët kanë vendosur që në shenjë nderi dhe respekti për mësuesin e tyre t’i quajnë mendimet e të gjithëve së bashku me emrin e mësuesit të tyre, kjo është e drejtë që s’mund t’ua diskujtojë kush. Shën.përkth.

[7] Teklid në gjuhën shqipe do të thotë imitim, ndërsa në terminologjinë e fikhut, teklid quhet të marrësh hukmet e sheriatit nga një dijetar muxhtehid, sepse ti vetë nuk je i tillë. Shën.përkth.