Sektet e filluar brenda islamit dhe të nxitura nga jashtë apo të nxitura nga jashtë e pastaj të filluara nga brenda

Sektet e filluar brenda islamit dhe të nxitura nga jashtë apo të nxitura nga jashtë e pastaj të filluara nga brenda

Ademi a.s. ka qenë njeriu i parë dhe njëherit edhe pejgamberi i parë, dy fëmijët e tij kanë prerë nga një kurban (sakrificë) dhe njërit i është pranuar dhe tjetrit nuk i është pranuar. Sepse e vërteta pranohet prej Zotit të Lartëmadhëruar ndërsa e pavërteta jo. Nga kjo rrjedh se e vërteta dhe e pavërteta janë dy të kundërta të cilat dëshirojnë ta largojnë njëra tjetrën nga vet-vetja.
Zoti i Lartëmadhëruar, për të vulosur të vërtetën, ka dërguar një varg pejgamberësh, ndonjë prej tyre ka qenë vetëm pejgamber e jo udhëheqës shteti e ndonjë prej tyre ka qenë pejgamber dhe në të njëjtën kohë udhëheqës shteti.
Zoti i Lartëmadhëruar e dërgoi vulën e pejgamberëve Muhamedin a.s. Muhamedi a.s kaloji nëpër dy faza të pejgamberisë, të cilat janë të njohura:
Faza e parë: epoka para hixhretit ku Muhamedi a.s. ishte pejgamber por nuk ishte udhëheqës shteti, ku kaloi 13 vite dhe
Faza e dytë: Epoka pas hixhretit ku Muhamedi a.s ishte edhe pejgamber edhe udhëheqës shteti.
Në kohën kur ka zbritur Kurani ekzistonin dy grupe njerëzish:
1. Besimtarë (musliman) dhe
2. Pabesimtarë ( idhujtarët)


Sa i përket sehabeve ato ndaheshin në:
1. Ensar (ndihmëtarë të Muhamedit a.s) të cilët ishin Medinasit dhe
2. Muhaxhirinët (Emigrantët) Mekas të cilët ishin shpërngulur në Medine.
Muhamedi a.s. e kishte bë vëllazërimin e tyre kur kishte shkuar në Medine.

Sa i përket medinasëve ata ishin të përbërë prej dy fiseve :
1. Fisi Evs dhe
2. Fisi Hazrexh.
Para se të shkonte në Medine  Muhamedi a.s. e kishte bërë pajtimin e tyre.

Sa i përket Mekasëve përpos tjerëve, ishin të njohur dy grupe:
- grup i parë ishin kurejshitët, të cilët nuk kishin marrëdhënie të mira me fisin Hashimit edhe para shfaqjes së Islamit,
- grupi i dytë ishin përkrahësit e Aliut, të cilët përbëheshin nga Hashimitët.
 Mekasit i kishte pajtuar Muhamedi a.s. para se t’i shpallej Kur’ani kur ishte vendosur haxherul Esvedi në vendin e tij në Qabe pas meremetimit të saj.

Kush duhej ta zëvendësonte Muhamedin a.s. në qeverisje të shtetit

Muhamedi a.s. ndërroi jetë dhe nuk la porosi kush do të zëvendësonte atë në udhëheqje shtetërore. Çështja e parë në mesin e muslimanëve ishte çështja e zëvendësimit të Muhamedit a.s. në çështjen shtetërore.
Në lidhje me këtë çështje u paraqitën dy mendime kryesore:
Mendimi i parë ishte se Muhamedi a.s. duhej të ndiqej për çështjet fetare e jo në çështjet shtetërore, pra me qeverisjen dhe politikën.
Mendimi i dytë ishte se duhej të ndiqej Muhamedi a.s. edhe në çështje shtetërore edhe fetare.

Sa i përket zëvendësimit si udhëheqës shtetëror:
Medinasit mendonin se prej mesit të tyre duhej të ishte udhëheqësi.
Mekasit  mendonin se prej mesit të tyre duhej të ishte udhëheqësi.
Edhe Mekasit kishin dy mendime se kush duhej të ishte udhëheqës shteti.
Një pjesë mendonte se duhej të ishte çdo Mekas.
Një pjesë tjetër mendonin se duhej të ishte çdo Mekas i cili kishte migrua prej Mekës deri në Medine e jo Mekasit të cilët nuk kishin migrua prej Mekës në Medine.

Një pjesë mendonte se duhej të ishte Aliu r.a
Një pjesë tjetër mendonte se duhej të ishte Abasi r.a.
Në fund u mor vendimi që udhëheqës të ishte Ebu Bekri Siddiku.

Në kohën kur Omari r.a. sa e mbante pozitën e Halifit,  dallimet që ekzistonin nuk kishin ndonjë ndikim të madh.
Pas Omerit r.a. pozitën e Halifit e mori Osmani r.a. i cili  u vra në fund të vitit 35 sipas Hixhrit (656 Isa a.s.)  ndërsa pas tij u zgjodh Aliu r.a. për Halife.

Ndarja e parë e muslimanëve për udhëheqjen e shtetit dhe jo për çështje fetare

Ndarja e parë e muslimanëve në aspekt politik dhe qeverisës, jo fetar u bë në dy grupe:
Grupi i parë: Pro Alisë për të qenë Halife që quheshin Shiatu Alij dhe
Grupi i dytë  Pro Osmanit kushtimisht quheshin Shiatu Osman.

Grupi pro Osmanit (Shiatu Osman) nuk pajtoheshin me hilafetin e Aliut r.a. dhe në princip nuk e pranuan hilafetin e tij (Udhëheqës të këtij grupi ishin Talha dhe Zubejri, këta bënë Basrën bazë të tyre).
Përpos kësaj ndarje në aspekt të rrafshit qeverisës politik nuk ekzistonte ndonjë ndarje tjetër ideologjike Islame.

Ndarja politike kalon në ndarje fetare

Me kalimin e kohës, nga ndarja politike fillon edhe ndarja fetare, kjo ndarje fetare është bë për shkak të cilësimit të Hilafetit, dhe u ndan në dy grupe:
Grupi i parë e pranonin Aliun r.a. si Halife dhe në të njëjtën kohë e konsideronin detyrim fetar ndjekjen e tij dhe prej kushteve të imanit.
Grupi i dytë nuk e pranonin Aliun r.a. si Halif dhe e kundërshtonin atë me pretekstin e hakmarrjes për vrasjen e Osmanit r.a.

Nga grupi i parë, pra prej atyre të cilët e pranonin Aliun r.a. kishte divergjencë. Një pjesë mendonte se Aliu r.a. ka pasur të drejt të ishte Halif para Ebu Bekrit, para Omerit dhe para Osmanit r.a.
Një pjesë e pranonin Aliun r.a. si Halif legjitim, por në të njëjtën kohë i pranonin Hilafetin e Ebu Bekrit, Omerit dhe të Osmanit r.a. Mendimi i këtij grupi ishte se Aliu r.a për të mirën e Islamit kishte heshtur në ato rrethana kështu që nuk e kanë ndier të domosdoshme me bashkëpunua me Halifët pararendës.
Kështu pra, kundërthëniet nuk u ndalën në çështje politike, por ato kaluan në kundërthënie në rrafshin fetar dhe u paraqit mendimi se para vdekjes, Muhammedi a.s. ka thënë se pas vdekjes së tij, udhëheqjen e imametit duhet ta marrë Aliu r.a. dhe në këtë pikëpamje theksuan disa thënie, të cilat ia atribuuan Muhammedit a.s.: “Udhëheqës i kujt jam unë, edhe Aliu do të jetë udhëheqës.”


Trashëgimia e udhëheqjes te Shiitët kalon në rrafshin fetarë

Shiitëve nuk ju mjaftonte që për halife të jetë vetëm Aliu r.a, por ato mendonin se hilafeti duhet te kaloj edhe te trashëgimtarët e tij.
Në lidhje me këtë çështje ata u ndanë në mes vete.
Disa mendonin se trashëguesit duhet të jenë vetëm nga bijtë e Aliut dhe të Fatimes, vajzës së Muhammedit a.s., djemve të Hasanit dhe Huseinit.

Disa mendonin se trashëgues përpos bijve të Fatimes  mund të jenë edhe bijtë tjerë të Aliut r.a. të cilët ishin jo me Fatimen r.a.
Kështu shiitët u ndanë edhe në bazë të imamëve të tyre në dy grupe:
Shiitët e dymbëdhjetë imamëve dhe
Shiitët e shtatë Imamëve i cili quhet seb’ij, ata të cilët besojnë se imami i shtatë është fshehur dhe se do të paraqitet si mehdi.
Ka edhe ndarje tjera të shiitëve.

Shiitët kalojnë në ekstremitet të cilin nuk e pranon logjika


Shiitët  shkuan edhe më larg, shkuan aq larg sa që ajo konfrontohet me logjikën dhe fenë. Ata filluan t’iu përshkruajnë atyre edhe cilësi Zoti,  d.m.th. Zotin filluan ta personifikojnë fizikisht dhe shpirtërisht me këta imamë, plotësisht ashtu sikurse vepruan edhe kristianët me Isain a.s.
Pas një kohe lindi ideja mbi atë se Zoti do ta dërgojë ndonjë person, i cili popullin e humbur do ta drejtojë drejt rrugës së vërtetë. Kjo ide ka ekzistuar edhe te kristianët, e në esencë e njëjtë.
Me dallime të vogla ka ekzistuar edhe te hebrenjtë. Kristianët mendojnë se mehdiu i pritur, të cilin e quajnë “mesih” do të paraqitet me ringjallje të re, kurse hebrenjtë mendojnë se ai do të paraqitet, por jo me ringjallje, por do të lindet nga se më parë nuk ka vdekur e as ekzistuar.

Një  prift hebrej, i cili Islamin e pranoi  doli me argumentimin se Muhammed ibn Askerij, i cili hyri me xhybe në vendin nëntokësor të shtëpisë së tyre dhe aty u zhduk, kurse nga fundi i botës (para shkatërrimit), do të shfaqet dhe do ta mbush me drejtësi.
Këtë pohim e trashëgoi grupi shiit, i cili edhe tash e pret, për shkak se është quajtur   “mehdiu (udhëzuesi) i pritur”
Shumica mendojnë se muslimanët janë të ndarë gjysmë-gjysmë  në dy grupe Shiit dhe Sunnij. Në realitet, shiitët në botë përbëjnë prej 7.5 deri në 11%  që do të thotë se ato janë pakicë ndërsa sunnitët përbëjnë 92.5 %. Kjo dëshmon se ato janë sekt i ndarë nga trungu dhe nuk kanë përgjysmuar botën Islame.


Ndjekësit e Aliut r.a. ndahen në  shiit dhe Havarixh

Aliu r.a ishte caktuar Halife, mirëpo një pjesë e muslimanëve nuk e kishin pranuar si Halife e posaçërisht Muaviju dhe Jezidi të cilët ishin Valij në Damask, pas një kohe edhe ndjekësit e Aliut r.a. u ndanë në dy grupe:
Grupi besnik i Aliut r.a. që quheshin Shiatu Alij dhe
Grupi tradhtar i Aliut r.a. i cili nuk ishte pro Osmanit, por  u shkëput nga tabori i Aliut të cilët  quhen Havarixh (dezertor) apo të dalë nga radhët e grupit të Aliut r.a.

Sikurse edhe grupet tjera edhe në këtë grup u paraqitën mendimet në rrafshin politik dhe në atë fetar:

Sa i përket rrafshit politik  mendonin se e drejt e udhëheqjes nuk është e drejt e Aliut r.a. por është e drejt e secilit nga radhët e muslimanëve. Halifi duhet të zgjidhet në mënyrë të lirë prej myslimanëve.
Havarixhët mendonin se  Sundimi (hilafeti) i Ebu Bekrit dhe Omerit r.a. është i vlefshëm, ashtu siç e pranojnë sundimin e Osmanit r.a. në fillim, mirëpo, sipas tyre, Osmani do të duhej të izolohej.

Sa i përket rrafshit fetar ky grup kalon në ekstremizëm sa që ata të cilët bëjnë mëkat të madh i quanin pabesimtarë. Këta filluan që sehabet  t’i  konsiderojnë  pabesimtarë, mendonin se  Aliu ka bë  kufër, e me të kanë bë kufër edhe të gjithë ata që pranuan këtë gjykim. Po ashtu i fusin në kufër edhe ata që morën pjesë në luftën e ashtuquajtur “lufta rreth devesë”, pastaj dy ndërmjetësuesit e arbitrazhit dhe të gjithë ata që u pajtuan me rezultatin e tij, me një fjalë nuk e pranojnë gjykimin në betejën e Siffinit.

Havarixhët mendojnë se imani dhe vepra janë njësi e pandashme. Secili që kundërshton  ligjet e Allahut, është pabesimtar dhe ai që bënë mëkat të madh dhe nuk pendohet prej tyre vdes si pabesimtarë.

  Havarixhët  mendojnë se është detyrim mosnjohja dhe luftimi kundër sundimtarit tiran, dhe e lejojnë vrasjen e muslimanit sepse ata muslimanët i konsiderojnë jo musliman për shkak të mëkateve të tyre.


Ebu Hanifja pengonte havarixhët edhe sektet e tjera, të cilat përpiqeshin të shtrembëronin mësimin islam, andaj ata mundoheshin ta eliminonin në çdo mënyrë.
E para është: Kur personi gjatë konsumimit të pijeve alkoolike ose gruaja duke lindur fëmijë të jashtëligjshme vdesin, para se të pendohen, a kanë vdekur si muslimanë?
Ebu Hanifja duke kuptuar se cili ishte qëllimi i tyre i pyeti: Ai njeriu dhe ajo gruaja, që i përmendet ju, a janë Jehud?
Jo, nuk janë!-u përgjigjën
 Po, a janë të krishterë?-prapë i pyeti
 Nuk janë!-u përgjigjën
 Po, a janë zjarrputistë?-përsëri i pyeti
 Nuk janë-u përgjigjën
 Po ç’janë atëherë? -U tha
Ata e pranuan: Ata janë muslimanë!
Atëherë Ebu Hanifja përfundoi: Shumë bukur! Ja, u përgjigjët ju vet, nuk keni pasur nevojë fare të më kërkonit mua që tu përgjigjem!
Ata të çuditur pyetën: Si?
Ebu Hanifja tha: Pak më parë e deklaruat se ata janë muslimanë, kurse krahas Islamit, a mund të jenë diç tjetër?
Ata, atëherë të çuditur vetëm pyetën: Ai muslimani a do të shkoj në Xhennet apo në Xhehennem?!
Ebu Hanifja iu përgjigj: Kjo varet nga vullneti i Allahut, siç thotë Ibrahimi a.s për ata që kanë qenë edhe më të këqij se ai njeriu dhe ajo gruaja, d.m.th ata që i adhuronin idhujt: Ai që do të më pasoj mua – është i fesë sime, kurse ai që ngrihet kundër meje, atëherë – Ti vërtet je Falës dhe Mëshirues! Ose siç ka thënë Isai a.s: Nëse i dënon, ata janë robërit e Tu, e nëse ua fal, Ti je i Fuqishëm dhe i Urtë.
 Sipas havarixhëve dhe disa sekteve këta persona nëse vdesin para pendimit, vdesin jobesimtarë, ndërsa qëndrimi i ehli-sunetit dhe xhematit është se ata vdesin si mëkatarë, por megjithatë janë muslimanë!



 Nga pro shiitët dhe pro Osmanët qëndrojnë neutralët

Treguam se në esencë u paraqitën dy grupe, grupi pro Osmanit dhe grupi pro Aliut.
Grupi pro Aliut u nda në grupin besnik dhe grupin tradhtarë qe quheshin Havarixh, përpos këtyre dy grupeve  ishte edhe një numër i caktuar i shokëve të Profetit, ndonëse tejet i vogël, nuk i shprehu besnikëri Imam Aliut si Halif. Ata ishin “neutralistët” (Ka’idin).

Të ashtuquajturit Ka’idin, pra neutralistët, përbëhej nga dy nëngrupet me prirje të ndryshme.
Nëngrupi i parë ishin ata që besonin se njeriu duhet të tërhiqet nga skena në kohët e trazirave shoqërore (fitne).  Këta kishin mendimin se grupet luftuese ishin të devijuar dhe të destinuar për të hyrë në xhehenem, dhe shprehnin idenë se qëndrimi asnjanës ishte një virtyt, ndërkohë që përfshirja në këto trazira është fitne.

Nëngrupi i dytë në mesin e “neutralistëve” ishin ata që quhen mu’tezile dhe që besonin se njëri nga dy grupet luftuese kishte të drejtë, por se kjo gjë nuk mund të përcaktohej qartësisht.  Ky grup  (fillimisht) quhej  mu’tezile, ndërsa më vonë, Vasil ibn Ata dhe Amr bin Ubejdi patën qëndrime të ngjashme me ta, kur bëhej fjalë për Talha-në dhe Zubejrin.

Një koncept i rëndësishëm, i përdorur nga të dy nëngrupet e Kaidinëve ishte në vlerësimin e gjendjes së krijuar, pra të  fitne-s. Ata besonin se në kohët kur ka fitne “është më mirë të jesh një nga të vrarët sesa një nga vrasësit”.
Hixhazi nuk mbajti anë në konfliktin ndërmjet grupeve pro-alijut  dhe pro-Osmanit, por u bë skenë e një lëvizjeje që mund të quhet “lëvizja e pasardhësve të sahabeve” (ebna’ el-sahaba).


Përhapja e Islamit dhe themelimi i shkencave Islame

Shekulli i dytë dhe i tretë hixhrij ishte shekulli i përpilimit dhe definimit të shkencave Islame. Në këto dy shekuj Islami u përhap në tërë gadishullin arabik dhe më gjerë, kështu që Islami zhvillohej edhe në aspektin politik por edhe në atë shkencorë.
Në këtë kohë u bë përpilimi i shkencave islame siç janë: Shkenca e akaidit, Shkenca e Fikhut, Shkenca e hadithit, Shkenca e tefsirit, etj.
Akaid quhet shkenca e besimit ndryshe edhe quhet shkenca e ilmul kelamit. Kemi dy lloje të fikhut: Fikhu i madh që është akaidi dhe Fikhu i vogël ku bënë pjesë fikhu i të drejtës islame.
Në këtë kohë ishin përkthyer shumë libra  nga romakët grekët dhe nga kulturat dhe civilizimet e huaja. Në mesin e muslimanëve filloi të zhvillohej edhe filozofia (posaçërisht ajo greke) të mbështetura në akl (mendje), pastaj filluan te paraqiten fraksionet bidatiste, pastaj u parashtrua pyetja e mëkatit të madh,  e ndër mëkatet e mëdha me theks të veçantë vrasja, e në këtë rast të posaçëm vrasja e Aliut r.a. Filloi debati në lidhje me  cilësitë e Allahut. Të gjitha këto ndikuan në paraqitjen e drejtimeve ne ilmul kelam(akaid):


Drejtimi i parë ishte drejtimi muëtezil i cili pasi që ishte ngjyros me filozofi të huaja i jepte mendjes përparësi në çështje të bazave të fesë dhe paraqiste mendime në çështje të akaidit. Ky drejtim  anonte mendimin mbi tekstet  e fesë.

Drejtimi i dytë ishte drejtimi tradicional (Ehlus suneti) i cili ishte i kundërt me të parin sepse  bazohej vetëm në tekste (nas) dhe nuk lejonin që mendja të merrte pjesë në gjykimin e çështjeve te bazave të fesë.
 Në këtë drejtim bënin pjesë muhadithinët të cilët duke e parë se muëtezilët do të binin në humnerën e filozofive të huaja, nuk e lejonin që logjika të jetë primare në çështje të ilmul kelamit por kërkonin me ngulm se duhet t’u përmbaheshin vetëm teksteve fetare siç ishin Kur’ani, Hadithi dhe Ixhmai.

Drejtimi i tretë: ishte mesi i dy të parëve sepse kundrejt dy poleve ekstreme u paraqit drejtimi Esharit dhe Maturidij i cili bazohej në tekstet ashtu që duke i marrë për bazë anët pozitive të tyre (ehli sunetit) dhe duke i marrë anët pozitive të muëtezilës kështu që brenda ehli sunetit arrin në nivelin e “ehlu suneti vel xhemaati”.
Ky grup i dietarëve përjashtuan nga skena muëtezilët dhe i nxjerrën nga ngurtësimi ehlu sunetin dhe duke vazhduar rrugën e sehabeve dhe të Tabiinëve, vazhduan metodën e selefu salih sepse ky Drejtim ngërthen në vete dy drejtimet, në këtë grup bënin pjesë fukahat, muhadithët dhe shumica absolute e asaj gjenerate, ky është grupi e shpëtuar, grupi i ndihmuar dhe këta janë ithtarë të së vërtetës (ehlul-hakki).
Ky drejtim i filluar nga Eshariu dhe Maturidiu, të cilët janë themelues të shkencës së Ilmul Kelamit sunnij që nga shek. i III hixhrij vazhdon  deri në ditët tona.

Ja vetëm një shembull të dallimit të drejtimeve sa i përket cilësive të Allahut:
Tradicionalistët mendonin se cilësitë e Allahu nuk mund të kuptohen me anë të arsyes dhe logjikës pos me anë të argumenteve tradicionale ashtu që mendja nuk ka mundësi që të arrij njohjen e tyre.
Muëtezilët mendonin se me anë të mendjes dhe arsyes mund të arrihen dhe të kuptohen cilësitë e Allahut.
Ehli sunneti vel xhemaati mendon se duke përdorur argumentin logjik dhe pa e kundërshtuar Kur’anin dhe sunnetin mund të arrihet deri te konkluzioni i kuptimit të çështjeve, sepse ai i cili e mohon rolin e logjikës nuk mund të ketë argument tjetër përpos argumentin e logjikës  dhe është obligim i shikimit të çështjeve me anë të mendjes.


Babizmi, Behaizmi, Kadijanizmi dhe Vehabizmi

Perëndimi e dinte se nuk  mund të mbërrinte deri te qëllimet e veta derisa muslimanët jetonin të bashkuar shpirtërisht, për këtë arsye projektoi  themelimin e disa  lëvizjeve fetare të  cilat në formën e saj të jashtme do të dukeshin islame, e në esencë detyra e atyre lëvizjeve  do të ishte që vendet perëndimore, nëpërmjet tyre, ta marrin pushtetin mbi myslimanët dhe ta rrënojnë hilafetin. Kështu që u projektuan lëvizjet si Babizmi, Behaizmi Kadijanizmi dhe Vehabizmi
Babizmi, Behaizmi ishte i përshtatshëm te Shiitët dhe në lindjen e largët ndërsa ,
Vehabizmi ishte i përshtatshëm në qendër të Islamit në shkretëtirën e  Arabisë Saudite.

1. Babizmi

Babizmi (Babud dijnë-Dera e fesë)  themelues Mirza Ali Muhammed  është me prejardhje shiite, u lind në mesin e varfanjakëve dhe fshatarëve të Iranit  në vitin 1844 nga Mirza Ali Muhammed i cili në moshën  25 vjeçare, shpalli se është përfaqësues i predikuesit (bab) të imamit të pritur, ai ka deklaruar : “E kam parë kokën e Husejnit – kokën e shehidit më të zgjedhur – të varur për një dru se si prej tij rrjedh gjak me bollëk. Iu afrova drurit, e kapa me dorë gjakun e  tij dhe kur u zgjova ndjeva se shpirti i Zotit është në mua dhe se plotësisht ka dominuar trupin tim. Zemra ime u gëzua me praninë e Zotit në mua ...”.

Babizmi ngërthen në vete  shumë ide interne ekstreme shiite dhe sufiste, por edhe ide ekstreme krishtere, jehude  dhe të  feve tjera.

            Perëndimi e cilësoi lëvizjen babiste si revolucionare, kurse liderët e saj heronj. Edhe Gold Ziheri e lavdëron Ali Muhammedin – Bab-in si hero.
Rusia cariste jo vetëm që i simpatizonte babistët, por edhe i ndihmonte  me para dhe armë.
Shtrirja e tyre në Iran, Irak dhe Turqi. Aktualisht,  babistë sot ka në Uzbekistan dhe numri i tyre është tejet i vogël.

          Nuk është e qartë a e ka konsideruar vetveten vetëm bab të imamit të dymbëdhjetë, si komentues i vetëm i autorizuar i mendimit të tij apo edhe mehdi apo meqë cikli pejgamberik ka përfunduar me Muhammedin a.s., ky do ta fillojë ciklin e ri pejgamberik.
          Shtëpia e babit dhe vendet në të cilat ai ishte ngujuar janë shndërruar në vende të shenjta për pelegrinazh.

 Babistët në Horasan më 1848 mbajtën kongresin ku u shpall ndarja nga islami dhe shfuqizuan të drejtën e  sheriatit.



2. Behaizmi
     
 Pas vdekjes së babit rezultoi çështja e trashëgimtarit me paraqitjen e behaizmit, nga nxënësi i tij me emrin Mirza Husejn Ali Nuri, respektivisht me nofkën Beha’ullah (1817-1892), i cili sipas tyre është trashëgimtar direkt i Muhammedit a.s.


Shihet se Behaizmi është degë e lëvizjes babiste me ndikim nga imamizmi shi’it, i cili është lideri i zgjedhur nga Zoti, mëson se ai është zëvendësim për Muhammedin dhe shpall fenë e re.

Behaizmi nuk është asgjë tjetër pos vetëm pikëpamje me synim të shkatërrimit të islamit, Behaullahu ka ardhur t’i eliminojë gabimet dhe mosmarrëveshjet e religjioneve të hershme dhe të konstituojë “mbretërinë e Zotit” që është synim i të gjitha religjioneve, personalisht ky paraqet realizimin e premtimit të Bab-it, ai nëpërmjet të të cilit do të manifestohet Zoti.

Sipas Behaizmit  pasues të Babit janë edhe Musa, Krishna, Buda, Isa dhe Muhamedi. I fundit dhe më i rëndësishmi është vetë ai, Behaullahu i cili e konsideron veten përmbushje të premtimit nga të gjitha religjionet.

Behaizmi  është i ndikuar nga imamizmi dhe i kushton më tepër rëndësi doktrinës etike dhe sociale se sa spekulimeve teologjike dhe metafizike

 Duke parë rrezikun nga lëvizjet e tyre, perandoria osmane në vitin 1868 i ndau në dy grupe dhe njërin e dërgoi në Akra në Palestinë kurse tjetrin në Famagusta në Qipro.
Behaullahu që u vendos në Akra, vdiq në vitin 1892 Pas vdekjes së tij, e zëvendësoi djali i tij i vjetër Abbas efendi, i cili më 1908, filloi të zhvillojë aktivitet të ngjeshur më shumë në Evropë dhe Amerikë e më pak në vendet islame. Në vitin 1920 qeveria angleze e emëroi për kalorës të perandorisë angleze.
         
 Përhapja e behaizmit jashtë Lindjes së mesme ishte meritë kryesore e Abdulbehaut, trashëgimtarit të Behaullahut i cili bëri disa udhëtime në Egjipt, Evropë dhe Amerikë dhe pastaj çdo kund formonte degë të lëvizjes.

Dallojnë edhe krahu iranian i behaizmit, i cili ka ruajtur frymën zanafillore dhe krahu perëndimor, i cili është i preokupuar me aspektin etik dhe social.

Behaistët janë aktiv në tërë botën, sidomos në projekte sociale dhe ekonomike. Ata kanë status këshillues në United Nations Economic and Social Council (ECOSOC) dhe në United Natinos Children’s Fund UNICEF, kurse bashkëpunojnë me U.N. Office of Public Information etj.

Behaijt  pohojnë se janë religjion i pavarur. Kështu që opinioni musliman i mendon si lëvizje joislame.  Behaizmi shkëputjen e vet nga gjiri islam, e krahasojnë me shkëputjen e kristianizmit nga judaizmi apo me shkëputjen e budizmit nga hinduizmi.

Liga Islame në Meke qortoi para dy dekadash se behaistët nëpër tërë botën po tubojnë mjete materiale dhe ia dërgojnë hebraikëve. Si kundërvlerë, Lëvizja Botërore e hebraikëve ka ndihmuar por edhe sot ndihmon behaistët, kurse Lëvizja Botërore Cioniste në behaistët shihte aleatët e vet.  Dhe qendra e behaizmit sot është në qyetin Haifa të Izraelit.
 
Në fund të shekullit XX mendohet se lëvizja behaiste kishte më tepër se 70 mijë qendra nëpër vende të ndryshme të botës

3. Kadijanijt

Gulam  Ahmadi 1839-1908 në qytetin Kadijan në Pengjab pasi punësohet te Anglezët në qytetin e shejlekut të vicegurnatorit të Indisë, aty  lidhet me anglezët, i simpatizon dhe  bëri çmos t’i ndihmonte pasi që Anglia Indinë e konsideronte si një pronë të veten në lindje pra si pronë e fituar prej kolonializmit e shfrytëzoi këtë për realizimin e qëllimeve të saja. Kështu që pasi që mëson Islamin dhe fetë tjera, në vitin 1905 themelon shkollën fetare arabe, për përgatitjen e misionarëve për vendet arabe.
Ne vitin 1889 Mirza Gulam Ahmedi shpall publikisht se ka marrë leje prej Zotit të kërkoj nga nxënësit e tij t’i japin zotim për besnikëri.
Me 1901 solemnisht e shpall se duhet të konsiderohet si mehdi i muslimanëve dhe mesijh i krishterëve.
Pas vdekjes së tij, pasuesit ia ndërtuan varrin dhe shkruan tek varri i tij: “Mirza Gulam Ahmed mewud që do të thotë : Mehdia i pritur për të ringjall sheriatin”.
Ky sekt botonte libra ne indi Pakistan e pastaj edhe në Evropë.
Ixhmai  është aprovuar se çdo musliman që thotë dhe deklaron se pas Muhamedit a.s. mund të vij ndonjë pejgamber ai konsiderohet pabesimtarë. Nga kjo mund të themi se kjo lëvizje nuk ka të bëjë me Islamin, po është prodhim për ta shkatërruar Islamin.
 

4.  Vehabizmi

Dihet se ndarja e parë në mesin e muslimanëve ka ndodhë për shkak të qeverisjes, pra të hilafetit pastaj ka kalua ne rrafshin fetar, ndërsa Vehabijt janë ata të cilët e kanë nda qeverisjen politike nga ajo fetare, sepse Saudët dhe Vehabijt kanë bë marrëveshje që vehabijt të merren me çështjet fetare dhe nuk do të përzihen në çështje shtetërore dhe saudët të merren me çështjet shtetërore dhe të mos përzihen në çështjet fetare. Kjo i ndihmoj Saudëve që të themelojnë shtetin saudit ndërsa Vehabijt me preteksin se Shiitët e konsiderojn Imamatin (Hilafetitn ) pjesë të besimit këta e refuzojn institucionin e Hilafetit duke pohuar se Hilafet Univerzal nuk duhet të ketë. Ibn Abdulvehhabi mendon se në territorin e caktuar duhet shpallur sundimin e të drejtës së Zotit, dhe aty të ketë imam, e jo edhe të ketë halif universal për tërë botën. Anglia u ka premtuar liderëve të fiseve arabe pavarësi dhe sovranitet të plotë, nëse ata do të luftojnë kundër osmanlinjve. Në arritjen e këtij qëllimi Saudët kanë lidhë marrëveshje me Britanezët dhe Francezët.

Vehabijt duke e quajtur veten ehl’ut-tevhid, të gjithë të tjerët jashtë tyre i quajtën ehl’ul-shirk (idhujtar). Po ashtu, të gjithë myslimanët që nuk mendonin si ata, ishin të pamëshirë ndaj tyre.
Vehabijt i thonë vetes se janë selefij ndërsa është e kundërta sepse selefus salih janë të pastër nga ata dhe nga mendimet qëllimkëqija që tyre sepse nuk janë asgjë tjetër pos si një ripërtëritje e havarixhëve. Ata shkatërrojnë islamijjetin përbrenda e sidomos në vendet siç është Arabia Saudite, ku alimët e ehli sunnetit nuk guxojnë të flasin haptazi.
Vehabijt nuk i pranuan edhe medhhebet në Islam dhe i quajnë shirk (idhujtari).
Vehabijt nuk e pranojnë drejtimin Esharit dhe Maturdij në Akaid, dhe janë pengues të ilmul kelamit dhe filozofisë Islame. I thonë vetes se janë ehlu sunneti vel xhemaati  ndërsa është e kundërt sepse ata nuk janë ehlu sunneti vel xhemaati sepse ato janë pakicë, madje edhe në vendet arabe. Vetëm në Saudi ata janë shumicë ndërsa pjesa tjetër e umetit janë Esharit dhe Maturdij. P.sh.: 200 mil. në Indonezi, 400 mil. në Pakistan, Indonezi, Bangladesh dhe Indi, 150 mil. në Kinë dhe Malajzi. Pastaj qindra mil. në Afrikë, pastaj qindra mil. në Egjypt, Siri, Irak, Palestinë etj. të gjithë këta janë Esharij dhe Maturidij të cilët përbëjnë ehlu sunneti vel xhematin.

Dr. Musli Vërbani